Trong thời đại công nghệ số bùng nổ, Internet mang lại vô vàn tiện ích cho đời sống con người: từ việc kết nối, học tập, làm việc, mua sắm đến giải trí. Tuy nhiên, song song với những lợi ích to lớn đó, Internet cũng tiềm ẩn không ít rủi ro, đặc biệt là tình trạng lừa đảo trên mạng ngày càng gia tăng và trở nên tinh vi hơn. Hàng nghìn người đã trở thành nạn nhân, mất tiền, mất thông tin cá nhân, thậm chí mất danh dự và công việc. Vậy làm sao để tự bảo vệ mình trước những chiêu trò lừa đảo ngày càng khéo léo? Dưới đây là những cách phòng tránh hiệu quả mà bất kỳ ai cũng nên nắm rõ.
1. Cảnh giác với các liên kết và email lạ
Một trong những hình thức lừa đảo phổ biến nhất hiện nay là phishing (giả mạo) – kẻ gian giả mạo ngân hàng, công ty, dịch vụ quen thuộc để gửi email hoặc tin nhắn có chứa liên kết độc hại nhằm đánh cắp thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng, mật khẩu, v.v.
Cách phòng tránh:
Không bấm vào các đường link trong email, tin nhắn nếu bạn không rõ người gửi là ai.
Kiểm tra kỹ địa chỉ email: lừa đảo thường dùng các địa chỉ gần giống như thật, chỉ sai một ký tự.
Khi nhận được yêu cầu cung cấp thông tin nhạy cảm, hãy xác minh qua kênh chính thống (trang web chính thức, số tổng đài của tổ chức...).
Không tải hoặc mở tệp đính kèm từ email lạ.
2. Thiết lập mật khẩu mạnh và xác thực 2 bước
Rất nhiều người dùng vẫn có thói quen đặt mật khẩu đơn giản, dễ đoán như "123456", "password", ngày sinh,... Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho hacker dễ dàng xâm nhập tài khoản.
Cách phòng tránh:
Sử dụng mật khẩu có độ dài tối thiểu 8 ký tự, kết hợp chữ hoa, chữ thường, số và ký tự đặc biệt.
Không dùng một mật khẩu cho nhiều tài khoản.
Bật xác thực hai yếu tố (2FA) cho các tài khoản quan trọng như email, mạng xã hội, ngân hàng để tăng lớp bảo mật.
Sử dụng trình quản lý mật khẩu để lưu trữ an toàn và tạo mật khẩu ngẫu nhiên.
3. Không chia sẻ thông tin cá nhân trên mạng xã hội
Nhiều người có thói quen chia sẻ mọi hoạt động lên mạng xã hội như nơi ở, công việc, trường học, chuyến đi chơi,... Đây là mỏ vàng để kẻ gian khai thác, dàn dựng các kịch bản lừa đảo hợp lý và thuyết phục.
Cách phòng tránh:
Hạn chế chia sẻ các thông tin nhạy cảm như số chứng minh thư/căn cước công dân, số điện thoại, địa chỉ nhà, số tài khoản,...
Kiểm soát người có thể xem bài viết và thông tin cá nhân trên Facebook, Instagram, TikTok...
Tránh đăng ảnh thẻ ngân hàng, mã QR thanh toán, mã OTP...
4. Cẩn trọng khi giao dịch trực tuyến
Mua bán online phát triển kéo theo rất nhiều hình thức lừa đảo như: bán hàng giả, hàng kém chất lượng, nhận tiền mà không giao hàng, giả làm nhân viên sàn thương mại điện tử để yêu cầu người mua "xác nhận đơn hàng", "nâng cấp tài khoản"...
Cách phòng tránh:
Mua hàng từ những nơi uy tín, có đánh giá rõ ràng.
Tránh chuyển khoản trước 100% cho người lạ, nhất là khi không có hợp đồng hoặc thông tin đảm bảo.
Không chia sẻ mã OTP, mã thanh toán, mã ví điện tử cho bất kỳ ai, kể cả người tự xưng là nhân viên ngân hàng.
Ưu tiên thanh toán qua các cổng trung gian có hỗ trợ bảo vệ người mua.
5. Cảnh giác với các cuộc gọi mạo danh
Một hình thức lừa đảo đang nổi gần đây là các cuộc gọi mạo danh công an, viện kiểm sát, ngân hàng, tòa án… yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân, chuyển tiền để "xác minh", "kiểm tra".
Cách phòng tránh:
Cơ quan nhà nước không bao giờ gọi điện yêu cầu chuyển tiền hoặc cung cấp mật khẩu, mã OTP.
Khi nhận được cuộc gọi đáng nghi, hãy giữ bình tĩnh và gọi lại cho đơn vị đó qua số điện thoại chính thức.
Không làm theo hướng dẫn chuyển tiền, cài app lạ từ người tự xưng là cán bộ, nhân viên.
6. Cập nhật phần mềm và sử dụng phần mềm diệt virus
Các lỗ hổng trong phần mềm, hệ điều hành, trình duyệt... thường bị tin tặc khai thác để cài mã độc, đánh cắp thông tin.
Cách phòng tránh:
Luôn cập nhật hệ điều hành, phần mềm, trình duyệt web lên phiên bản mới nhất.
Cài đặt phần mềm diệt virus đáng tin cậy, bật tính năng bảo vệ theo thời gian thực.
Tránh tải phần mềm từ nguồn không rõ nguồn gốc hoặc bị "crack", vì có thể chứa mã độc.
7. Trang bị kiến thức an ninh mạng
Cuối cùng, việc tự trang bị kiến thức về an toàn thông tin là cách phòng chống hiệu quả và lâu dài nhất.
Cách thực hiện:
Theo dõi các thông tin, cảnh báo về lừa đảo từ báo chí chính thống, Bộ Công an, ngân hàng,...
Tham gia các khóa học miễn phí hoặc đọc tài liệu về bảo mật cơ bản.
Nâng cao cảnh giác và chia sẻ kiến thức với người thân, nhất là người lớn tuổi và trẻ em – nhóm dễ bị lừa đảo nhất.
Kết luận
Lừa đảo trên mạng không còn là điều xa lạ mà đã trở thành một phần rủi ro trong cuộc sống số hiện đại. Tuy nhiên, nếu mỗi người dùng trang bị đủ kiến thức, cẩn trọng trong từng thao tác và luôn cảnh giác trước những dấu hiệu bất thường, chúng ta hoàn toàn có thể chủ động bảo vệ mình và người thân trước các chiêu trò lừa đảo ngày càng tinh vi.
Hãy nhớ rằng: an toàn trên mạng không chỉ là trách nhiệm của nhà cung cấp dịch vụ, mà còn là ý thức của chính mỗi cá nhân.